Frantziar iraultza baino lehen, Jean Charles de Borda Matematiko, politogo eta marinel akitzetarrak istiluak izan zituen Lescungo herritarrekin arrazoi sinple batengatik.
Auñamendiko gailurrera igotzen saiatzeagatik.
Bertakoak beldur ziren Jona Gorriaren heserreaz norbait bere egoitzan sartzen saiatzen bazen.
Auñamendiko tontorrean bizi den Jona Gorrik, ekaitzak sortzeko ahalmena dauka, eta inguruko zein urrutiko haranen aurka zuzentzen ditu.
Aspe-ko ibarrean ezaguna da ere ekaitza igortzen duen JONA-GORRI deitutako
izakia, Ahuñamendin bizi dena. Aspetik urrun ez baita egungo Euskal Herria.
Sinoptiko batean, Bigorreko eta Eskual Herriko mitoetako pertsonaiak
elgarren bete direla erakusten du egileak, xehetasun ttipi zonbait bazter utzirik.
Basa jaunak ere jakitate bertsua badu Euskal Herrian eta Bigorren, kultura
eta naturaren arteko zubia eginez. Gero Hartzari buruzko ipuinak ikertzen ditu
X.R.ek (Xavier Ravier), nahiz Euskal Herria ez duen aipatzen. Dirudienez, hartza gizona baizik
ez da, bainan animaltasunean eroria (?). Aldiz lokarri sendoa ikusten du
dudarik gabe Izaby-ko sugearen eta Euskal Herriko herensugearen artean.
Berdin Bigorreko uretako andereen eta E. Herriko laminen artean.
Hemen bilatzen da nuntik jiten den egite edo antza hori Bigorreko eta
E.H.ko tradizio mitologikoen artean. Ez ote da etortzen Akitaniako eta Pirineetako
eremuan izan den iraganaldi kultural zahar zahar batetarik?
Latinaz aurretikako patrimonio baten aztamak litezke Bigorreko mitoak. Bainan Bigorren hizkuntzaz aldatu da; Eskual Herrian ez.
